15 Dakikalık Şehirlerin Yükselişi: Sürdürülebilir Bir Gelecek İçin Kentsel Hareketliliği Yeniden Düşünmek

Kentler yoğunlaştıkça ve hareketlilik ihtiyaçları değiştikçe, planlamacılar ve karar vericiler erişilebilirlik, eşitlik ve sürdürülebilirliği önceleyen yeni kentsel yaklaşımlara yöneliyor. Bu yaklaşımlardan biri olan 15 dakikalık şehir kavramı, şehir planlamasında ulaşım ve hareketliliğe bakış açımızı dönüştürüyor ve insan odaklı, yaşanabilir kentlerin geleceğini şekillendiriyor.

1. "15 Dakikalık Şehir" Nedir?

15 dakikalık şehir, tüm temel kentsel hizmetlerin—çalışma, eğitim, sağlık, alışveriş ve eğlence gibi—mahalle içinde yürüyerek ya da bisikletle 15 dakikada ulaşılabilecek mesafelerde konumlandırıldığı bir planlama yaklaşımıdır. Bu model, uzun mesafeli yolculuklara olan ihtiyacı azaltırken karma kullanımlı gelişmeyi teşvik eder, canlı ve çeşitli mahallelerin oluşmasını sağlar.

Konut, ticaret ve sanayi bölgelerini birbirinden ayırmak yerine, bu kavram tüm işlevleri yürünebilir mesafelerde bütünleştirmeyi amaçlar. Böylece özel araçlara olan bağımlılık azalır, karbon salınımı düşer ve topluluk hissi ile kentsel dayanıklılık artar. Günlük yaşamın mahalle sınırları içinde yoğunlaşmasıyla sosyal bağlar güçlenir, insanlar yaşadıkları çevreyle daha bütünleşik hale gelir.

2. Neden Günümüz Dünyasında "15 Dakikalık Şehir" Yaklaşımı Önemli?

Özellikle COVID-19 sonrası dönemde, dayanıklılık, halk sağlığı ve yaşanabilir mahalleler gibi kavramların önem kazanmasıyla birlikte 15 dakikalık şehir modeli daha da güncel hale geldi. Uzaktan çalışma ve esnek mesai saatleriyle birlikte, insanlar artık günlük ihtiyaçlarına yakın olmayı daha çok arzuluyor.

Ayrıca dünya genelindeki büyük şehirler trafik sıkışıklığı, hava kirliliği ve iklim değişikliği gibi sorunlarla boğuşuyor. 15 dakikalık şehir modeli, bu sorunlara karşı aktif ulaşımı teşvik ederek, araç bağımlılığını azaltarak ve yeşil altyapıyı destekleyerek etkili çözümler sunuyor. Aynı zamanda bu yaklaşım, yerel ekonomileri canlandırarak, küçük işletmelere ve kısa tedarik zincirlerine olanak tanıyor.

3. Gereken Ulaşım Dönüşümü

15 dakikalık şehir modelinin uygulanabilmesi için kentlerin ulaşım sistemlerinde kapsamlı bir dönüşüm gereklidir. Odak noktası artık otomobillerden sürdürülebilir ulaşım seçeneklerine—bisiklet, yürüyüş ve toplu taşıma—kaymaktadır. Bu kapsamda bisiklet yollarına, yaya altyapısına, trafik sakinleştirme önlemlerine ve toplu taşıma odaklı kalkınmaya yatırım yapılmalıdır.

Ayrıca, kısa mesafeleri kapsayacak mikro mobilite çözümleri—e-scooter, paylaşımlı bisiklet sistemleri gibi—önemli rol oynamaktadır. Gerçek zamanlı veri ve kullanıcı geri bildirimlerini entegre eden akıllı ulaşım platformları, seyahat planlamasını ve çok modlu ulaşımı kolaylaştırabilir. Aynı zamanda yolların yeniden düzenlenmesi ve araçlara değil insanlara öncelik verilmesi de bu dönüşümün parçasıdır.

4. Dünyadan Örnekler

Birçok dünya kenti, 15 dakikalık şehir modelini uygulamaya koymuştur:

• Paris, Fransa: Belediye Başkanı Anne Hidalgo liderliğinde Paris, bu kavramın en başarılı uygulayıcılarından biri haline gelmiştir. Araç trafiğine kapatılan caddeler yayalaştırılmış, bisiklet altyapısı genişletilmiştir. Okul bahçeleri toplum parklarına dönüştürülmüş, temel hizmetler mahalle içinde yeniden dağıtılarak araç bağımlılığı azaltılmıştır. Şehir aynı zamanda düşük emisyon bölgesi ilan etmiş ve toplu taşımayı güçlendirmiştir.

• Melbourne, Avustralya: Melbourne, 15 dakikalık şehir ile benzer olan "20 dakikalık mahalle" modelini benimsemiştir. Bu yaklaşım, sağlık odaklı planlama ile her yaştan ve yetenekten bireyin hizmetlere, yeşil alanlara ve ulaşım araçlarına eşit erişimini amaçlar. Arazi kullanımını ulaşım planlamasıyla entegre eden Melbourne, yürünebilirliği teşvik eder ve topluluk bağlarını güçlendirir.

  
  

• Portland, ABD: Tam donanımlı mahalleler hedefiyle yola çıkan Portland, temel hizmetlerin yürüme veya bisiklet mesafesinde olmasına özen göstermektedir. Kompakt gelişim, uygun fiyatlı konut ve aktif ulaşım altyapısı bu yaklaşımı desteklemektedir. Kamu katılımı, kentsel planlama süreçlerinin önemli bir parçasıdır.

  
  

• Barselona, İspanya: Barselona’daki Süperblok (Superblocks) modeli, şehir bloklarını araç trafiğine kapatarak yayalara öncelik veren alanlar yaratmıştır. Bu alanlarda yeşil koridorlar, oyun alanları ve kentsel bahçeler yer almaktadır. Bu uygulama, hem hava kalitesini iyileştirmiş hem de gürültü kirliliğini azaltmıştır.

• Bogotá, Kolombiya: Her ne kadar doğrudan 15 dakikalık şehir olarak adlandırılmasa da Bogotá'nın hızlı otobüs sistemi (BRT) ve bisiklet altyapısı, bu hedeflerle örtüşmektedir. Kent, Latin Amerika’nın en büyük korumalı bisiklet yolu ağlarından birine sahiptir. Her hafta düzenlenen Ciclovía etkinliğinde, ana yollar trafiğe kapatılarak yaya ve bisikletlilere açılmaktadır.

  
  

Bu örnekler, 15 dakikalık şehir vizyonuna ulaşmak için şehirlerin farklı yöntemler kullanabileceğini gösteriyor. Sürdürülebilirlik, erişilebilirlik ve toplum refahı, her şehir için geçerli temel değerlerdir. Siyasi irade, toplumsal katılım ve entegrasyon odaklı planlama, bu modelin başarısı için kritik unsurlardır.

5. Zorluklar ve Eleştiriler

Potansiyeline rağmen, 15 dakikalık şehir modeli bazı zorluklar ve eleştirilerle karşı karşıyadır. Örneğin, bazı uzmanlar bu modelin, kaynakların daha çok zengin mahallelere yöneltilmesi gibi sonuçlar doğurarak kentsel eşitsizlikleri artırabileceğini savunmaktadır. Ayrıca, akıllı altyapılar yoluyla veri gözetimi konusundaki endişeler de dile getirilmektedir.

Araç odaklı şehir dokularının dönüştürülmesi, yüksek maliyetli ve uzun vadeli bir süreçtir. Ayrıca bazı siyasi çevrelerde bu model, yanlış anlaşılıp komplo teorilerine konu olmuştur. Bu nedenle, şehir planlamacıları süreci şeffaf iletişim ve katılımcı tasarım ilkeleri ile yürütmelidir.

6. Şehir Plancıları ve Belediyeler Nasıl Hazırlanmalı?

15 dakikalık şehir modelinin başarıyla uygulanması için bütüncül planlama, veri odaklı stratejiler ve disiplinler arası iş birlikleri gereklidir. Şehir plancılarının atması gereken adımlar şunlardır:

• Mevcut erişim düzeylerini belirlemek için hareketlilik denetimleri yapmak

• CBS (coğrafi bilgi sistemleri) kullanarak hizmet boşluklarını analiz etmek

• Esnek imar planları ve karma kullanımlı gelişimi desteklemek

• Katılımcı planlama araçları ile toplumun sürece dahil edilmesini sağlamak

• Aktif ulaşım altyapısına yatırım önceliği vermek

Uluslararası örneklerden ders alarak ve yerel bağlama uygun esnek politikalar geliştirerek, şehirler daha eşitlikçi, sağlıklı ve sürdürülebilir bir kentsel geleceğe doğru ilerleyebilir.