Şehir Planlama Projesi VI-I

Kentsel büyüme ve kırsal kalkınmaya dengeli bir yaklaşım sağlamak amacıyla sosyal, ekonomik, ekolojik ve tarihsel faktörleri analiz ederek bir şehri bölgesel bağlamı içinde inceler.

Bölgesel Bağlamda Kentsel Kimlik

Bu ders, şehri izole bir varlık olarak değil, daha büyük bir bölgesel çerçevenin parçası olarak inceler. Öğrenciler, örnek bir şehri çevresindeki çevreyle birlikte analiz ederek, sosyal farklılaşma, sektörel gelişme, istihdam kalıpları ve ekolojik ve tarihi varlıkların korunması gibi temel faktörleri keşfederler. Ders, kentsel büyümenin kırsal kalkınmayla nasıl uyumlu hale getirilebileceğine dair içgörüler sağlamak, modern planlama uygulamaları ile kültürel ve doğal değerlerin korunması arasındaki dengeyi vurgulamak üzere tasarlanmıştır.

Bu bütünleşik yaklaşım sayesinde öğrenciler, hem kentsel hem de kırsal alanların benzersiz kimliğine ve bağlamına saygı göstererek sürdürülebilir kalkınmayı teşvik eden planlama stratejilerinin nasıl tasarlanıp uygulanacağına dair bir anlayış geliştirecekler.

Daha iyi anlaşılması için lisans eğitimimde dördüncü yılımın ilk döneminde yaptığım proje çalışmamı aşağıdaki bölümde ayrıntılı olarak anlatacağım:

1 / 100.000 Sentez ve Mekansal Strateji Planı

Çalışma alanı Denizli il sınırlarını kapsamakta olup, kentsel ve bölgesel planlamada simbiyotik ilişkiler kavramına odaklanmaktadır. Birincil amaç, sürdürülebilir ve dayanıklı bir kentsel model olan Simbiyotik Şehir Denizli'yi teşvik eden mekansal stratejiler ve çevresel planlama kararları geliştirmektir . Proje, ekonomik, sosyal ve mekansal boyutların bütünleştirilmesi yoluyla, kentsel büyümeyi yönetmek, değerli tarım arazilerini korumak, turizmi ve ticari faaliyetleri geliştirmek ve verimli arazi kullanımını teşvik etmek için kapsamlı bir çerçeve oluşturmayı amaçlamaktadır. Zengin tarihi mirasına ve verimli tarım arazilerine rağmen şehrin henüz keşfedilmemiş potansiyelinin anlaşılmasına özel bir vurgu yapılmıştır. Bunu yaparak proje, kalkınmayı korumayla dengeleyen, ekonomik çeşitliliği destekleyen ve çevreye duyarlı büyümeyi teşvik eden bir planlama yaklaşımı önermeyi amaçlamaktadır. Ayrıca çalışma, altyapı ihtiyaçlarını belirlemeyi, nüfus projeksiyonları formüle etmeyi ve gelişen yerleşim sistemini desteklemek için planlama mevzuatıyla uyumlu kurumsal düzenlemeler önermeyi amaçlamaktadır .

Ön Araştırma ve Sektörel Analizler

Ön araştırma kapsamında gelecekteki nüfus eğilimlerini ve altyapı ihtiyaçlarını öngörmek amacıyla kapsamlı demografik projeksiyonlar yapılmıştır. Ayrıca tarla bitkileri, sebze üretimi, meyve yetiştiriciliği, bağcılık, endüstriyel bitkiler, baklagiller, yem bitkileri ve sera (korumalı) tarımı da dahil olmak üzere çeşitli bitkisel üretim sektörlerinin derinlemesine analizleri yapılmıştır. Bu değerlendirmeler , bölgenin tarımsal potansiyelini ve daha geniş mekansal ve ekonomik stratejilere entegrasyonunu değerlendirmeyi amaçlamıştır. Bu analizlerin sonuçları, Denizli'nin daha sürdürülebilir ve simbiyotik bir kentsel bölgeye dönüşümünü yönlendirmeyi amaçlayan 1/100.000 Sentez Çalışması, Mekansal Strateji Planı ve Çevre Ana Planı'nın geliştirilmesine bilgi sağlamıştır.

1. Tarım Sektörü Bitkisel Analizler

Denizli'nin tarımsal yapısı önemli ölçüde bitkisel üretim tarafından şekillendirilmiştir . İl, 505.332 hektar tarım arazisine ev sahipliği yapmaktadır ve bunun 321.184 hektarı aktif olarak ekilmektedir . Önde gelen ürünler arasında tahıllar (özellikle buğday ve arpa), endüstriyel ürünler (özellikle pamuk ve ayçiçeği) ve çeşitli meyve ve sebzeler yer almaktadır. Tarihsel olarak önemli olan pamuk üretimi , hem yerel tekstil endüstrilerine hem de ihracat pazarlarına katkıda bulunarak birincil ürünlerden biri olmaya devam etmektedir. Ayrıca, üzüm bağları, nar ve kiraz yetiştiriciliği yerel ekonomileri desteklemekte ve tarımsal turizm potansiyellerini teşvik etmektedir.

Denizli İli'nde bitkisel üretim Çivril, Acıpayam ve Sarayköy ilçelerinde en belirgin olup, Çivril toplam üretimde lider konumdadır. Özellikle mısır, buğday, pamuk ve üzüm gibi ürünlerden elde edilen tarımsal artıklar önemli bir biyokütle kaynağıdır . Acıpayam ilçesi en fazla bitkisel atık üreten ilçe olup, bunu Çivril ve Tavas ilçeleri takip etmektedir. Bu artıklar arasında mısır toplam atıkların en büyük payını (%37,87) oluştururken, pamuk en az katkıyı (%1,99) yapmaktadır . Bu yan ürünler önemli biyoenerji potansiyeline sahiptir; mısır ve bitkisel artıklar yüksek seviyelerde biyogaz ve metan üretir. Bu da onları özellikle Acıpayam, Çivril ve Tavas ilçelerinde endüstriyel ölçekte biyogaz tesislerinin kurulması için uygun hale getirir.

Tarımsal girdiler açısından, dizel ve gübre kullanımı il genelinde önemlidir . Dizel tüketimi ürün türüne göre değişir, dekar başına en yüksek miktarı (11,88 litre) mısır gerektirir , ardından üzüm ve buğday gibi diğer ürünler gelir. Veriler, bitki atıklarının enerji üretimi için kullanımının artırılmasının önemli dizel ve gübre harcamalarını telafi etmeye yardımcı olabileceğini ve böylece bölgede daha sürdürülebilir tarım uygulamalarının teşvik edilebileceğini göstermektedir.

2. Tarım Sektörü Hayvansal Analizler

Denizli'deki hayvancılık sektörü de oldukça gelişmiştir ve kümes hayvanı, sığır ve küçükbaş hayvancılığın baskın olduğu bir konumdadır . Şehir özellikle broiler (etlik tavuk) üretimiyle bilinir ve Türkiye'nin önde gelen üreticileri arasındadır. Kümes hayvanlarının yanı sıra büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık da öne çıkar ve et, süt ve süt ürünlerine katkıda bulunur. Bu çeşitlilik gıda işleme endüstrisini destekler ve dairesel ekonomi modelinin bir parçasını oluşturur. Ayrıca hayvancılık, sürdürülebilirlik hedefleriyle uyumlu olacak şekilde organik gübre kullanımı yoluyla mahsul çiftçiliğiyle bütünleştirilir .

Denizli İli verilerine göre en fazla hayvan varlığına sahip ilçe 1.825.007 hayvanla Çivril olup , bunların %2,68'i sığır, %6,52'si küçükbaş hayvan ve %90,80'i kümes hayvanıdır. Buna karşılık en az hayvan varlığına sahip ilçe 4.729 hayvan ile Babadağ'dır . Denizli genelinde toplam 6.145.475 hayvan varlığı olup, bunların %4,30'u sığır, %10,08'i küçükbaş hayvan ve %85,62'si kümes hayvanıdır . Yem tüketimi de Çivril'de en fazla iken, Babadağ'da en az yem tüketilmektedir. Denizli, buğday ve arpa sapı, meyve posası gibi tarımsal artıkların yeniden değerlendirilmesiyle yem ihtiyacını karşılayabilmektedir . Hayvansal atık açısından en fazla Çivril'de, en az Babadağ'da üretilmektedir. Bu atık aynı zamanda bir enerji kaynağıdır ve hayvansal atıklardan en fazla enerji potansiyeli Çivril'de üretilmektedir .

3. Sanayi Sektörü

Denizli'nin endüstriyel sektörü güçlü tekstil, gıda işleme, mermer ve makine endüstrileri ile karakterize edilir. Şehir, önemli bir ihracat kalemi oluşturan havlu ve bornoz üretimiyle yaygın olarak tanınır. Denizli Organize Sanayi Bölgesi (Denizli OSB) ve çeşitli küçük endüstriyel alanlar çok sayıda üretim tesisine ev sahipliği yapar. Tarım ve endüstri arasındaki sinerji, gıda işleme (örneğin, meyve kurutma ve meyve suyu üretimi) ve yerel pamuğu kullanan tekstil gibi sektörlerde belirgindir. Enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji entegrasyonu (örneğin, güneş) da sürdürülebilirlik hedefleriyle uyumlu hale getirmek için giderek daha fazla önceliklendirilmektedir .

Denizli İli'nde enerji üretimi ağırlıklı olarak doğal gaz santrallerinden elde edilmekte olup, toplam enerji çıktısının yaklaşık %65'ini oluşturmaktadır . Tüm enerji kaynakları arasında biyogaz santralleri en az katkıda bulunanıdır . Sarayköy en fazla enerji üreten ilçe olarak öne çıkarken , Babadağ, Baklan, Beyağaç, Buldan, Çameli ve Kale'de enerji üretimi görülmemektedir.

Endüstriyel atıklar söz konusu olduğunda, en yüksek hacim tekstil atıklarından gelir , ardından kağıt/karton ve gıda atıkları gelir. Plastik atık en küçük payı temsil eder. Atık türlerinin çeşitliliğine rağmen, önemli enerji geri kazanımı yalnızca evsel atık yağlardan ve endüstriyel yağlardan elde edilir .

4. Hizmet Sektörü

Hizmet sektörü, turizm, eğitim, sağlık ve ticaret tarafından yönlendirilerek büyüyor. Denizli'nin Pamukkale merkezli termal turizmi , sağlık ve ekolojik turizmi bir araya getirerek önemli bir çekim merkezi. Ayrıca, eğitim kurumları, özellikle Pamukkale Üniversitesi , araştırma ve inovasyona katkıda bulunuyor. Sağlık sektörü, bölgesel hizmetler sunan kamu ve özel hastaneler tarafından destekleniyor. Perakende ve lojistik hizmetleri, kentleşmeyle birlikte genişliyor. Geleneksel el sanatları, turizm ve bilgi tabanlı hizmetlerin birleşimi , hizmet sektörünü Denizli ekonomisine dinamik bir katkıda bulunan hale getiriyor.

Denizli ili, zengin tarihi ve doğal varlıkları nedeniyle önemli bir turizm potansiyeline sahiptir. Önemli yerler arasında Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinden kültürel miras sergileyen Laodikya, Hierapolis ve Tripolis antik kentleri yer almaktadır. Kefe ve Topuklu Yaylaları ile Süleymanlı ve Işıklı Gölleri gibi doğal cazibe merkezleri eko-turizmi, rekreasyonu ve biyolojik çeşitliliği desteklemektedir.

Turizm kaynaklı atık ve enerji değerlerinin analizi , Pamukkale ve Merkezefendi ilçelerinin turizm atıklarından en fazla enerji ürettiğini göstermektedir. Bu, konaklama kapasiteleri ve atık miktarlarıyla doğru orantılıdır.

5. Yapısal Analizler

Denizli'nin topografyası çeşitlidir ve hem arazi kullanımını hem de gelişme modellerini tanımlar. Ege Bölgesi'nde bulunan il, geniş ovalar (örneğin, Büyük Menderes Ovası), havzalar ve dağlık alanlar içerir. Yükseklikler 200 metre ile 2.500 metrenin üzerinde değişir (örneğin, Honaz Dağı). Bu çeşitlilik mikro iklimleri, tarımsal uygunluğu ve altyapı planlamasını etkiler . Dik yamaçlar kentsel gelişimi ve çiftçiliği sınırlarken, düz araziler yoğun tarım ve yerleşim için kullanılır . Topografya ayrıca ekolojik koridor planlamasında ve risk yönetiminde (örneğin, erozyon, su baskını) belirleyici bir faktördür.

6. Teknik Altyapı Analizleri

Denizli'nin teknik altyapısı enerji, su temini, kanalizasyon, ulaşım ve iletişim sistemlerini içerir. İl, güç şebekesine giderek daha fazla entegre olarak jeotermal ve güneş enerjisi potansiyellerinden yararlanır . Su temin sistemleri hem yüzey hem de yeraltı kaynaklarına dayanır , ancak mevsimsel dalgalanmalar verimli yönetim gerektirir. Atık su arıtma tesisleri aracılığıyla yönetilir , ancak bazı alanlarda genişlemeye ihtiyaç vardır. Ulaşım ağı, bölgesel erişim sağlayan bir havaalanı ile otoyollar ve demir yolu bağlantılarını içerir. Geniş bant ve mobil altyapı dijital dönüşümü destekler. Altyapı planlaması, sürdürülebilir kentsel gelişim ve dairesel ekonomi ilkeleriyle uyumludur.

Denizli ili, %35'i Çal ve Tavas ilçelerinde yoğunlaşmış olan birkaç atık su arıtma tesisine ev sahipliği yapmaktadır. Ancak, en yüksek çamur miktarı ve en büyük arıtma kapasitesi Pamukkale ilçesinde bulunmaktadır . Atıktan enerji geri kazanımı açısından, Pamukkale yine toplam enerji üretiminin %20'siyle başı çekerken, onu %18,6 ile Acıpayam takip etmektedir. Babadağ atıktan en düşük enerji verimine sahiptir. Ulaşım ve teknik altyapı açısından, bölge, ilgili altyapı ve ulaşım haritalarında gösterildiği gibi, ilçeler arasında bağlantı ve hizmet erişimini kolaylaştıran yaygın bir ağ ile desteklenmektedir.

A: Tarımsal Atık Oranının Yüksek Olduğu Bölge

A1 bölgesi, bol miktarda bitki ve hayvan atığı, verimli tarım arazileri ve önemli üzüm ve şarap üretimi ile karakterizedir. Ayrıca rekreasyon alanları ve yoğun hidroelektrik santral bölgeleri de bulunmaktadır.

A2 bölgesi ayrıca bol miktarda bitki ve hayvan atığına, verimli tarım arazisine sahiptir, ancak yetersiz sulama alanları ve yüksek dizel kullanımıyla ilgili zorluklarla karşı karşıyadır. Ayrıca bu bölgede kömür rezervleri de bulunmaktadır.

A3 bölgesi, bol miktarda bitki atığı, yeterli sulama alanları ve verimli tarım arazilerinden yararlanarak doğa ve kültür turizmini desteklemektedir. Ayrıca nohut ve kavrulmuş nohut üretimi ve ticaretiyle de bilinmektedir.

Orman ve hayvan atıklarıyla A4 bölgesi ayrıca verimli tarım arazilerine sahiptir ve kültürel turizm, yayla turizmi ve arıcılık için bir merkezdir. Ayrıca bölgede katı atık bertaraf tesisleri bulunmaktadır.

A5 bölgesinde tarımsal atıklar minimum düzeydedir ve özel ürünler, bol su kaynakları bakımından zengindir ve yayla ve doğa turizmi sunar. Bu alan engebeli ve engebelidir.

B: Endüstriyel Atık Oranının Yüksek Olduğu Bölge

B1 bölgesi önemli tekstil atığına maruz kalmaktadır ve Sarayköy, Çürüksu ve Kaklık ovalarını içermektedir. Laodikeia, Trapezopolis ve Attuda antik kentlerinin yanı sıra Pamukkale ve Karahayıt jeotermal sahalarına ev sahipliği yapmaktadır. Bölge ayrıca yüksek kaliteli mineral yatakları açısından da zengindir.

B2 bölgesi, aynı zamanda verimli tarım arazilerine sahip olmasının yanı sıra, bol miktarda tekstil ve tarımsal atıkla karşı karşıyadır. Kaplıcaları ve bir havalimanı bulunan termal turizm merkezi olmasının yanı sıra mermer üretimi için önemli bir bölgedir.

1 / 100.000 Çevre Düzeni Planı

Amaç ve Kapsam

Denizli İli Çevre Planının temel amacı , yerel ürünleri yüksek katma değerli hammaddelere dönüştürerek çevreye duyarlı kalkınmaya rehberlik etmektir . Plan, Denizli'nin tüm idari sınırlarını kapsar ve planlama hedeflerini, analizleri ve mevcut ve potansiyel sorunların belirlenmesini içerir.

Planlama Hedefleri

Bölge genelinde koruma ve arazi kullanımı arasında dengeli bir yaklaşımın sağlanması.
Yerleşim hiyerarşisinin ve dağılımının iç dinamikler ve gelişme potansiyeli esas alınarak yapılandırılması.
Atık geri dönüşümünü sektörlere entegre ederek yerel fırsatları değerlendirerek sektörel kalkınmayı desteklemek.
Hava, su ve toprakta mevcut çevre kirliliğini azaltmak ve gelecekteki kirlenmeyi önlemek.

Planlama İlkeleri

Koruma İlkeleri

Ulusal arazi kullanımı mevzuatına uygun olarak birinci sınıf tarım arazilerinin, sulanan alanların ve özel ürün bölgelerinin korunması.
Doğal meraların, çayırların, sulak alanların, ormanların ve ekolojik açıdan zengin habitatların korunmasının önceliklendirilmesi.
Korunan alanlar üzerindeki kentsel gelişim baskılarını azaltmaya yönelik önlemlerin uygulanması.
Enerji iletim hatları altındaki yerleşimlerin taşınarak bu alanların pasif yeşil alan olarak belirlenmesi.

Mekânsal Planlama İlkeleri

Nüfus projeksiyonlarına göre kentsel ve kırsal büyümenin yönlerinin ve aşamalarının belirlenmesi.
Arazi kullanımı kararlarına koruma önceliklerinin ve sektörel eğilimlerin entegre edilmesi.
Afet riski taşıyan alanlarda risk azaltıcı arazi kullanımı stratejilerinin geliştirilmesi.
Düzensiz yapılaşmanın önlenmesi ve bütüncül, entegre alt ölçekli planlamanın teşvik edilmesi.
Enerji kaynak alanlarının, su havzalarının ve maden rezervlerinin yasal çerçeveler doğrultusunda korunması ve sürdürülebilir kullanımı.
Altyapı, tarım ve turizm başta olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarının (rüzgar, güneş, jeotermal) kullanımının teşvik edilmesi.

Denizli İçin Sembiyotik Kent İlkeleri

Yerel kültürel, tarihî ve coğrafi değerlerin bölgesel kalkınma için değerlendirilmesi.
Ar-Ge ve teknoloji temelli üretim ile döngüsel ekonomi modellerinin desteklenmesi.
Yeni istihdam alanları yaratmak amacıyla tarım-sanayi entegrasyonunun teşvik edilmesi.
İlçeler arası ulaşım, depolama ve altyapı eksikliklerinin giderilmesi.
Daha sağlıklı ve çevre bilinci yüksek bir toplumun oluşturulması.

Gelişim İlkeleri

Planlama bölgesinde sosyal, ekonomik, kültürel ve mekânsal gelişimin eşgüdüm içerisinde yürütülmesi.
Kentsel arazi kullanımının su kaynakları, ormanlar, tarım arazileri ve ekolojik hassasiyet taşıyan alanları koruyacak biçimde geliştirilmesi.
Kırsal yerleşimlerde ekonomik, sosyal ve doğal değerlerin sürdürülebilir biçimde korunmasının teşvik edilmesi.
Kentsel büyümenin kontrol altına alınması, aşırı nüfus yoğunlaşmasının önlenmesi ve dengeli yerleşimin desteklenmesi.
Tüm gelişim faaliyetlerinin doğal eşiklere saygılı olması; verimli arazilere ve yenilenebilir kaynak alanlarına zarar verilmemesi.
Sanayi gelişiminin Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) içinde teşvik edilmesi ve bu bölgelerin eko-sanayi parklarına dönüştürülmesi.

Kentsel Yerleşim Alanları İçin Uygulama Hükümleri

Kentsel yerleşim alanları, mevcutta yapılaşmış alanları ve gelişim alanlarını kapsar; bu alanlara ilişkin alt ölçekli planların, Çevre Düzeni Planı açıklama raporunda tanımlanan nüfus ve alan standartlarına uygun olması gerekir.
Bu alanlarda konut, eğitim, sağlık, rekreasyon, kamu kurumları, ticaret alanları, küçük sanayi siteleri, turizm tesisleri ve konut dışı kentsel çalışma alanları yer alabilir.
Ancak, Organize Sanayi Bölgeleri, büyük ölçekli sanayi tesisleri ile hammadde ve ürün depolama tesisleri bu yerleşim alanları içinde yer alamaz.

İndir

Planlama kararlarını daha derinlemesine incelemek için, projenin tam raporuna (Türkçe) buradan ulaşabilirsiniz.